Kritisch denken: lekker los gaan?

Vraag eens een collega wat kritisch denken is. De kans is aanwezig dat je een antwoord krijgt wat lijkt op dit: “Lekker los gaan op de mening van een ander.”

Nee.

Kritisch denken is, in short, ‘omvattend oordelen’, en kan alleen worden gerealiseerd als er drie fundamentele vragen zijn beantwoord.
De eerste is deze: “Heb ik alle relevante feiten op de radar ten aanzien van het vastgestelde probleem?” De tweede luidt: “Wat zijn de geformuleerde argumentaties op basis van die feiten en wat is de kwaliteit van die argumentaties?” De derde is: “Ben ik bevooroordeeld?”

Áls alle relevante feiten bekend zijn, en als de argumentaties op basis van die feiten zijn uitgesproken én getoetst op logica, én de eigen vooroordelen t.a.v. de problematiek zijn getoetst en eventueel geneutraliseerd, dan en alleen dan kan er een oordeel worden geveld waar vertrouwen in mag worden gesteld.
Wat is een oordeel op basis van slechts een deel van de feiten? En/of op basis van rammelende logica? En/of op basis van een bevooroordeelde blik? Om de dag enigszins mentaal gezond door te komen doen we niet anders dan oordelen op basis van halve feiten, halve logica en ‘een goed (of slecht) gevoel’. Maar het is niet kritisch denken.

Kritisch denken is ongelofelijk lastig. Hoe kunnen we er zeker van zijn dat alle relevante feiten bekend zijn? Hoe getraind zijn we in het herkennen van kwalitatief sterke argumentatie? Of in het herkennen van pseudo-logica? Hoe weten we of we onbevooroordeeld zijn als we zo’n groot deel van ons leven gebruikmaken van talloze vooroordelen[1]?
Ook leidt kritisch denken al snel tot sociaal isolement, aangezien scherpe argumentatie ‘het goede gevoel’ van bijvoorbeeld een team of andere gemeenschap kan ondermijnen, wat makkelijk kan leiden tot het negeren, of zelfs verstoten van de kritisch denker. Kritisch denken uiten kan onder heel wat omstandigheden ronduit gevaarlijk zijn voor de sociale positie van de kritisch denker.

Maar wellicht het moeilijkst aan kritisch denken is de enorme kans dat een kritische blik slopend zal zijn voor het eigen gevoelsleven. Want reken er maar op dat de blije gedachten die je hebt, of de acties die je doet op basis van ‘het goede gevoel’ door je kritisch denken in veel gevallen genadeloos zal worden afgestraft[2].

En als kers op de taart lijkt kritisch denken ook geen eigenschap te zijn die de waarheid boven tafel wil krijgen, maar eerder een ordinaire manier om te winnen[3].

Maar niet kritisch denken dan?

Laat je verleiden door de “2 voor de prijs van 1” aanbiedingen of geef je over aan de gedachte hoe je aangekochte staatslot je tot miljonair zal maken! Zie in je geestesoog hoe efficiënt die universele afstandsbediening zal zijn! Heb dat vertrouwen dat die extra paar miljoen in een groot overheidsproject dé oplossing zal zijn voor de huidige problemen!

Ons gevoelsleven schildert direct na een op emoties gebaseerde beslissing maar al te graag de zaken als schitterend, stralend en zilverkleurig af. Waarbij na aanschaf, nadat de golf van verwachting en hoop zijn werk heeft gedaan, het resultaat van die beslissing uiteindelijk toch dof donkergrijs blijkt te zijn. Kritisch denken is een noodzakelijk goed om ons te beschermen tegen te rooskleurige voorstellingen, teleurstelling of bitter falen.

Binnen de ICT sector lijkt deze eigenschap voor iedereen belangrijk. Maar zoals eerder betoogd[4] leidt het overgrote deel van een ontwikkelteam en haar committeerde stakeholders al snel aan ‘naief constructivisme’, waar de vergezichten van wat en hoe er gemaakt kan worden, en alle voordelen die dat gaat bieden, worden neergezet in eenzelfde, schitterend zilverkleurig frame. Het is met name de tester binnen zo’n team wiens natuurlijke taak het is om haar of zijn kritisch denken waar nodig op te schakelen, zodat de zilveren droom die wordt gedroomd, tot reële en daarmee voor de klant waardevolle proporties wordt teruggebracht.

‘Kritisch denken’ is onderdeel van de training Agile-United Certified Practitioner in Agile Testing. Wil je hier als software tester meer over weten of beter in worden, kijk dan op onze site.

 

[1] Probeer eens een kamer te doorkruizen van deur één naar deur twee zonder vooroordeel. Ik kan je redelijkerwijs garanderen dat je de hele dag kwijt zult zijn: want hoe weet je zeker dat je je ogen kunt vertrouwen? And if so¸is de vloer dan wel solide genoeg om je gewicht te dragen? Wat als de lucht tussen deur één en twee is vergiftigd? En het plafond dan: zeker weten dat het niet naar beneden komt? Je voorstellingsvermogen bepaalt de hoeveelheid afwegingen, en met een beetje mentale creativiteit zul je al geen voet meer kunnen verzetten zonder de sensatie te hebben enorme risico’s te nemen.

[2] Het goede gevoel van haast elke impulsaanschaf waarvan de glans bij thuiskomst al verdwenen is. Het goede gevoel van ‘op vakantie gaan met mijn partner’ wat gelogenstraft wordt door het hoge percentage scheidingen direct na de vakantie. Het goede gevoel van de donatie aan eender welk goed doel, waarbij 80% van uw donatie aan de organisatie van dat goede doel blijft hangen. De lijst is eindeloos.

[3] https://www.cambridge.org/core/journals/behavioral-and-brain-sciences/article/abs/why-do-humans-reason-arguments-for-an-argumentative-theory/53E3F3180014E80E8BE9FB7A2DD44049#access-block

[4] https://www.deagiletesters.nl/blog-1/naief-constructivisme

Naar het overzicht